Bánh vít và trục vít là một cặp cơ cấu truyền động trong hệ thống cơ khí, được sử dụng phổ biến trong các ngành công nghiệp. Đây là cơ cấu truyền động được đánh giá cao nhờ khả năng truyền momen lớn, vận hành êm ái và tạo ra tỷ số truyền lớn chỉ với một cấp bánh răng.
1. Đặc điểm cấu tạo
- Trục vít: Là một chi tiết có dạng trục tròn với các rãnh xoắn ốc được gia công trên bề mặt, tương tự như một vít ren trục. Trục vít thường được làm từ thép hợp kim với độ bền cao, có khả năng chống mài mòn để đảm bảo hoạt động bền bỉ trong môi trường tải trọng lớn.
- Bánh vít: Là một bánh răng có răng nghiêng đặc biệt để ăn khớp hoàn hảo với trục vít. Bánh vít thường được làm từ hợp kim đồng hoặc vật liệu mềm hơn trục vít để giảm ma sát và bảo vệ trục vít khỏi hao mòn.
2. Nguyên lý hoạt động
Khi trục vít quay, chuyển động xoắn của nó sẽ làm bánh vít quay theo. Điều này tạo ra một cơ cấu truyền động với hai đặc điểm chính:
- Tỷ số truyền lớn: Vì số lượng răng trên bánh vít thường nhiều hơn số ren trên trục vít, hệ thống có thể giảm tốc rất hiệu quả.
- Tự hãm: Nhờ góc nghiêng nhỏ của ren trục vít, bánh vít khó có thể làm trục vít quay ngược, giúp cơ cấu này ổn định và an toàn hơn trong nhiều ứng dụng.
3. Ứng dụng
- Công nghiệp nặng: Trục vít và bánh vít thường được sử dụng trong các thiết bị nâng hạ như cần trục, máy ép và hệ thống truyền động trong các nhà máy sản xuất.
- Máy móc chính xác: Hệ thống này cũng được sử dụng trong các máy công cụ, thiết bị y tế và máy đo lường nhờ khả năng truyền động êm ái.
- Ngành vận tải: Một số cơ cấu bánh vít được ứng dụng trong hệ thống lái của tàu thủy hoặc các phương tiện chuyên dụng.
4. Ưu điểm và hạn chế
Ưu điểm:
- Tạo ra tỷ số truyền cao chỉ với một cặp bánh vít – trục vít.
- Khả năng tự hãm tốt, tăng tính an toàn.
- Hoạt động êm ái, không gây tiếng ồn lớn.
Hạn chế:
- Hiệu suất truyền động không cao (thường khoảng 50-90%) do ma sát lớn.
- Cần bôi trơn tốt để giảm mài mòn và sinh nhiệt.
5. Một số lưu ý khi sử dụng
- Chọn vật liệu phù hợp giữa trục vít và bánh vít để đảm bảo độ bền và giảm mài mòn.
- Thường xuyên kiểm tra và bôi trơn để tránh hiện tượng quá nhiệt hoặc giảm hiệu suất.
- Thiết kế bánh vít và trục vít phải đảm bảo độ chính xác cao để tránh mất khớp hoặc tiếng ồn khi vận hành.
Kết luận
Bánh vít và trục vít là một trong những cơ cấu truyền động quan trọng trong cơ khí. Nhờ khả năng truyền lực ổn định và tạo tỷ số truyền lớn, chúng đóng vai trò không thể thay thế trong nhiều ngành công nghiệp. Tuy nhiên, việc sử dụng hiệu quả yêu cầu phải bảo dưỡng định kỳ và lựa chọn vật liệu phù hợp.
Trục vít (răng) 
Bánh vít (răng) 
Bánh vít (răng) 
Trục Vít (răng)
Bánh vít (Răng)
